Autonomna disrefleksija, takođe poznata i kao hiperrefleksija je stanje koje može biti opasno po život, hitni medicinski slučaj koji zahtjeva neposredan tretman. Ovo stanje nastaje zbog pretjeranog autonomnog odgovora na bol ispod razine povrede kičmene moždine, te može rezultirati ekstremno velikim povećanjem krvnog pritiska.
Simptomi autonomne disrefleksije
Najčešći simptomi autonomne disrefleksije su znojenje, pulsirajuće glavobolje, osjećaj trnaca u licu i vratu, crvenilo kože oko vrata, te naježena koža. Svi simptomi ne moraju uvijek se desiti odjednom, te njihova ozbiljnost može da varira. U netretiranim i ekstremnim slučajevima može dovesti do moždanog udara, te smrti.
Blagovremeno liječenje
Odmah je potrebno poduzeti slijedeće korake kako bi se smanjio visok krvni pritisak, uzrokovan autonomnom disrefleksijom:
1Olakšavanje stimulansa boli ispod razine povrede kičmene moždine
2Postavljanje pacijenta da sjedi u uspravnom položaju, kako bi smanjili intrakranijalni krvni pritisak koristeći gravitaciju
3U ozbiljnim slučajevima autonomne disrefleksije, potrebno je dati lijekove koji smnajuju krvi pritisak kao što su : phentolamine 5-10mg intravenozno, gylceryl trinitrate 300 mikro grama pod jezik ili nifedipine 5-10mg pod jezik.
Mehanizam autonomne disrefleksije
Uzrok autonomne disrefleksije se obično dešava kada bolni stimulus nastaje ispod razine kičmene moždine. Stimulus onda prolazi kroz centralni nervni sistem, te periferni nervni sistem. Pogledati sliku.
Centralni nervni sistem sačinjavaju kičmena moždina i mozak, koji kontroliše dobrovoljne pokrete te organekroz njihove pojedinačne živce. Periferni nervni sistem je sačinjen od 12 parova kranijalnih ( moždanih ) živaca, spinalnih živaca, te perifernih živaca. PNS se dijeli na somatski nervni sistem i autonomni nervni sistem.
Autonomni nervni sistem je odgovoran za znakove i simptome autonomne disrefleksije. Autonomni nervni sistem u normalnim situacijama održava homeostazu tijela krzo dva svoja ogranka : parasimpatički autonomni nervni sistem (PANS), te simpatički autonomni nervni sistem (SANS). Ova dva ogranka upotpunjuju jedan drugi kroz sistem negativnih povratnih informacija; to jeste, kada je jedan ogranak stimuliran, drugi je potisnut.
SANS se povezuje sa modom bori se ili bježi (fight or flight), koji uzrokuje povećanje zjenice oka, ubrzane otkucaje srca, sužavanje krvnih sudova, sužavanje crijevne peristaltike i tona crijeva, otpuštanje adrenalina (epinerfina) i noradrenalina (norepinefrina), kao i druge efekte. Efekti PANS stimulacije su suprotni od SANS; u većem dijelu, to su smanjenje zjenice oka, usporen rad srca, kao i povećana crijevna peristaltika i ton crijeva.
PANS i SANS izlaze na različitim mjestima unutar CNS-a. PANS izlazi kroz srednji mozak, varolijev (moždani) most, produženu moždinu ( moždani živci – CN III, VII, IX i X), te sakralnu razinu kičmene moždine. SANS izlazi kroz torakalne i lumbalne segmente kičmene moždine. Postoji veliki simpatički izlaz (naziva se splanični odliv) između T5 i L2.
Kod osoba sa povredom na višoj razini kičmene moždine, netaknuti donji motorni neuroni osjećaju bolni stimulans ispod razine povrede te prenose poruku gore unutar kičmene moždine. Na razini povrede kičmene moždine, signal boli je prekinut i blokiran, te je u nemogućnosti prenošenja informacija moždanom korteksu. Mjesto na kojem je povreda takođe se prekida na dva ogranka autonomnog nervnog sistema, te prekida povratne informacije, što čini da dva ogranka rade nezavisno jedan od drugog.
Informacije koje putuju prema gore u kičmenoj moždini dolaze do velikog splaničnog odliva (T5-T6), te stimuliraju simpatičku reakciju. Simpatička reakcija uzrokuje sužavanje krvnih sudova, što rezultira visokim krvnim pritiskom, jakom pulsirajućom glavoboljom, promjenama u vizualizaciji, napetošću, blijedilom, te naježenom kožom na razini povrede. Visoki pritisak stimuliše baroreceptore u kartoidnim sinusima i luku aorte.
PANS ne može neutralisati ove efekte kroz povrijeđenu kičmenu moždinu. Umjesto toga, PANS pokušava da održi homeostazu usporavajući rad srca. Mozak stimuliše srce, kroz pneumogastrični živac, uzrokujući usporen rad srca i proširenje krvnih sudova iznad razine povrede. PANS impulsi su onemogućeni da se spuste ispod povrede, te zbog toga ispod razine povrede ne nastaju nikakve promjene.
Uzroci i pokretači autonomne disrefleksije
Postoje mongi stimulansi koji uzrokuju autonomnu disrefleksiju. Sve ono što može biti bolno, neugodno, ili fizički iritantno prije povrede može uzrokovati autonomnu disrefleksiju poslije iste. Najčešći uzrok je prepunjena mokraćna bešika. Ovo se može desiti zbog blokade u urinarnoj kateterizaciji, infekcija mokraćne bešike (cistitis), neadekvatno pražnjenje mokraćne bešike, spazme (grčevi) mokraćne bešike, ili moguća formacija kamenja u mokraćnoj bešici.
Drugi najčešći uzrok je utroba puna stolice ili gasova. Svaki stimulans rektuma, kao što je digitalna stimulacija, može pokrenuti reakciju koji dovodi do automne disrefleksije. U 85% slučajeva ovo stanje je vezano za mokraćnu bešiku ili utrobu. Drugi uzroci uključuju iritacije kože, rane, dekubitus, opekotine, lomovi kostiju, trudnoća, urasli nožni nokti, upala slijepog crijeva i druge medicinske komplikacije.
Mokraćna bešika:
- Preveliko širenje ili iritacija zidova bešike
- Infekcija urinarnog trakta
- Zadržavanje urina
- Blokiran kateter
- Prepunjena bešika
- Kamen u mokraćnoj bešici
- Neusklađenost sa programom prekidne kateterizacije
Utroba:
- Prevelika rastegnutost ili iritacija
- Konstipacija (zatvor)
- Rastegnuće tokom programa digitalne stimulacije
- Hemoroidi ili analne fisure
- Infekcije ili iritacije (upala slijepog crijeva)
Poremećaji kože:
- Svaka direktna iritacija ispod razine povrede (prolongiran pritisak objekta u obući ili invalidskim kolicima, posjekotina, modrica, oguljotina (abrazija)
- Dekubitus (rane od pritiska na mjesto; ležanje, sjedenje)
- Urasli nožni nokti
- Opekotine (od sunca, od korištenja vrele vode)
- Uska odjeća ili pritisak na kožu od sjedenja u naboranoj odjeći
Seksualna aktivnost:
- Pretjerana stimulacija tokom seksa (stimulans u zoni karlice koji je obično bolan)
- Menstrualni grčevi
- Porođaj
Drugi:
- Heterotopično okoštavanje ( sindromi su „Myositis ossificans“ i heterotopična kost )
- Akutna abdominalna stanja ( želučani čir, kolitis, upala trbušne maramice )
- Frakture skeleta
Funkcionalna električna stimulacija – glavobolje
Postoje izvještaji da autonomna disrefleksija rezultira s glavoboljom kod osoba koje prolaze kroz funkcionalnu električnu stimulaciju. Treba biti oprezan kod korištenja funkcionalnih električnih stimulacija kod osoba sa povredom kičmene moždine iznad razine velikog splaničnog odliva (T6).
Ako se ostjeti autonomna glavobolja tokom procesa funkcionalne električne stimulacije, program mora biti zaustavljen, što u velikom broju slučajeva rezultira završavanjem simptoma.
Ukoliko dođe do cjepanja mišića ili frakture, glavobolje se mogu nastaviti, čak i nakon prestanka stimulacije.
Uopšteno, osobe sa osteoporozom, ozbiljnim spacistitetom, kontrakturama i dekubitisom mogu osjetiti simptopme tokom korištenja električnih stimulansa. U nekim slučajevima autonomne disrefleksije uzrok je prolazak električne struje kroz mišiće i njihova aktivacija.
Ukoliko bilo koji od gore navedenih izvora boli postoji, mora se pravilno ophoditi kako bi se autonomna disrefleksija olakšala.
Autonomna disrefleksija – medicinska kartica
Autonomna disrefleksija rezultira zbog naglog porasta krvnog pritiska kod osoba sa povredom kičmene moždine, sa neurološkom razinom T6 i iznad.
Uzrok autonomne disrefleksije je bolni stimulans ispod nivoa povrede, a rezultira simpatičkim sistemom koji se ne može suprotsraviti ovome. Povećanje krvnog pritiska 20-40mm Hg sistolički iznad normalnog nivoa krvnog pritiska pojedinca može pokrenuti simptome autonomne disrefleksije.
Simptomi autonomne disrefleksije:
- Povećan krvi pritisak
- Ozbiljne pulsirajuće glavobolje
- Otekline iznad razine povrede kičmene moždine
- Bradikardija
- Tjeskoba
- Srčane neregularnosti
- Bronchospazam i respiratorni distres
- Naježena koža iznad razine povrede kičmene moždine
Ukoliko se ne tretira, ovo stanje može rezultirati napadima, krvaranjem retine, moždanim udarom, te u ekstremnim slučajevima, smrću! Preuzmite i sačuvajte karticu za hitne slučajeve
1 odgovor na “Autonomna disrefleksija i hiperrefleksija”
Veoma strucno napisano…Samo nijedan skoro lekar nezna NISTA ama – bas o tome,jer diskriminisu para -kvadrplegicare tako sto namerno NECE to da nauce,tvrdim iz 45 -godisnjeg iskuskustva i ,,staza”u kolicima…!!