Tretman matičnim ćelijama je tretman za koji se odlučuju mnoge osobe sa povredom kičmene moždine u nadi da će ponovo stati na svoje noge. Da li su matične ćelije spas ili pak poigravanje sa oboljelima?
Nagrada “Australian of the Year” za 2017. godinu otišla je u ruke profesoru Alan Mackay-Simu za njegov značajan uspijeh u nauci o matičnim ćelijama.
Njegovo istraživanje je u 2014. godini imalo glavnu ulogu u prvom uspješnom djelimičnom oporavku Dareka Fidyka. On je bio paralizovan ispod grudi nakon uboda nožem.
Nagrada je došla nakon uspjeha koji su mediji izjednačili sa naučnim ekvivalentom slijetanja na Mjesec. Takve tvrdnje u medijima podrazumijevaju da sada postoji naučno dokazano liječenje matičnim ćelijama za povrede kičmene moždine. Međutim to nije tačno.
Zašto baš tretman matičnim ćelijama?
Jednostavno rečeno, povreda kičmene moždine uzrokuje oštećenje nerava koji prenose informacije između mozga i ostatka tijela.
U zavisnosti od toga koji dio kičmene moždine je oštećen, povreda može uticati na nerve koji kontrolišu mišiće u našim nogama i rukama; one koji kontrolišu funkciju crijeva i bešike; tjelesnu temperaturu i krvni pritisak; i onih koji su zaduženi za osjećaj dodira. Ovo se dešava djelimično, jer povreda i prateći ožiljci utiču, ne samo na nerve nego i na izolaciju koja nerve okružuje i štiti. Izolacija – mijelinski omotač – je oštećen, a tijelo obično ne može u potpunosti zamijeniti ili regenerisati ovu zaštitu.
Matične ćelije se mogu samoreprodukovati i prerasti u stotine različitih tipova ćelija, uključujući nerve i ćelije koje čine mijelin. Dakle, vizija i vjerovanje je da matične ćelije mogu vratiti neke nervne funkcije zamjenom ćelija koje nedostaju ili su neispravne, ili spriječiti daljnje oštećenje uzrokovane ožiljcima.
Ispitivanja na životinjama se sprovode matičnim ćelijama dobijenim iz moždanog tkiva, sluznice nosne šupljine, zubne pulpe, i embriona (poznatih kao embrionalne matične ćelije).
Određena poboljšanja su se pokazala u nekim slučajevima kod štakora i miševa, kao što su povratak kontrole bešike ili sposobnost hodanja nakon povrede. To je obećavajuće, ali nije direktan dokaz da će takav pristup kod ljudi uspjeti, posebno kod onih sa složenijim povredama.
Šta je sada aktuelno u kliničkim ispitivanjima?
Mnoga klinička ispitivanja na matičnim ćelijama su u toku. Pristupi se u velikoj mjeri uklapaju u dvije kategorije:
- upotreba matičnih ćelija kao izvora ćelija za zamjenu oštećenih, koje su rezultat povrede i
- primjena ćelija tako da djeluju na vlastite ćelije organizma kako bi ubrzali oporavak ili spriječili daljnje oštećenje.
Jedna studija koja je privukla značajan interes uključuje ubrizgavanje ćelija koje stvaraju mijelin, koje su stvorene od ljudskih embrionalnih matičnih ćelija. Istraživači se nadaju da će ove ćelije, kada se ubrizgaju u kičmenu moždinu, da sazriju i formiraju novi zaštitni omotač oko nervnih ćelija, obnavljajući sposobnost signala da pređe preko povrijeđene strane kičmene moždine. Preliminarni rezultati izgleda pokazuju da su ćelije sigurne; istraživanja su u toku.
Ostala klinička ispitivanja koriste ćelije iz vlastite koštane srži pacijenata ili masnog tkiva (masti), ili iz donirane pupčane krvi ili nerava iz fetalnog tkiva. Naučno obrazloženje se zasniva na mogućnosti da kada je izvršena transplantacija u oštećenoj kičmenoj moždini, ove ćelije mogu obezbijediti okolno tkivo sa zaštitnim faktorima koji pomažu da se ponovo uspostave neke veze važne za mrežu nerava koji prenose informacije po cijelom tijelu.
I nakon mnogo godina istraživanja i desetina miliona dolara investicija, još uvijek ne postoji učinkovita terapija matičnim ćelijama za povrede kičmene moždine.
Obećanje i nepouzdanost ‘otkrića’
Svaka povreda kičmene moždine je jedinstvena: nivo paralize i gubitak osjećaja i funkcije se odnose na vrstu povrede i njenu lokaciju. Povrede kao rezultat ubodnih rana ili infekcije može dovesti do različitih ishoda od onih koji su nastali kao rezultat traume iz saobraćajne nesreće ili ozbiljnog pada. Prethodno zdravstveno stanje povrijeđenih, njega dobijena za vrijeme povrede, i vrsta rehabilitacije kojoj pristupaju mogu uticati na buduće zdravstveno stanje i pokretnost.
Takva varijabilnost znači da je potreban oprez koji prati zahtjeve da “čovjek ponovo hoda” – naročito kada se izvještaji odnose na pojedinca.
U slučaju koji je povezan sa nagradom “Australian of the Year”, aktuelna studija iz 2013. godine fokusirana je na to da li je bilo sigurno da se uzmu vlastiti nervi pacijenta i druge ćelije iz nosa i stave u oštećene regije kičme. Dok sami istraživači preporučuju oprez u tumačenju rezultata, prateći medijski izvještaji fokusirani su na ishod samo jednog od šest učesnika.
Iako je rezultat bio značajan za gospodina koji je uključen, mi jednostavno ne znamo da li je možda došlo do oporavka kod ove osobe čak i bez matičnih ćelija, s obzirom na vrstu povrede (ubodne rane), nivo povrede, prateće rehabilitacije koju je primio ili pak kombinacije tih faktora. Ne može se pretpostaviti da li bi sličan ishod bio za sve ljude sa povredom kičme.
Postoji i druga strana
Na primjer, žena paraplegičar koja je tretirana sa nazalnim matičnim ćelijama nije pokazala kliničko poboljšanje, a razvio joj se veliki sluzno-sekretujući tumor na kičmi. Ovaj slučaj ukazuje na potrebu za daljnjim usavršavanjem i procjenom u pravilno sprovedenim kliničkim ispitivanjima prije nego što nazalne matične ćelije mogu postati dio opšte medicine.
Takođe je važno napomenuti da za povrede kičmene moždine, procesi funkcionalnog oporavka nisu ograničeni na korišćenje matičnih ćelija, ali uključuju pristup fokusiran na unaprijeđenje zdravlja preživjelih nerava (neuroprotekciju), operaciju nakon povrede, transfere nerava, električnu stimulaciju, spoljašnju fizičku podršku poznatu kao egzoskeleti, nanotehnologijia i mašine koje imaju pristup mozgu.
Na kraju krajeva, određivanje koji od ovih pristupa će poboljšati živote ljudi s povredom kičmene moždine se može učiniti samo kroz rigorozna, etička istraživanja.